Het gonst van leven op de Zuid-Afrikaanse savanne. Hoefgetrappel op de rode warme aarde aarde van het Krugerpark. Grote kuddes zebra’s, impala’s en gnoes trekken rond op zoek naar het malste gras.
Over impala’s gesproken, in dit jaargetijde dartelen er hier vrolijk duizenden pas geboren impala’s rond, sommige van enkele weken oud. De geboortepiek ligt rond kerstmis, dan is het hier harte zomer. Talloze kleuterklasjes van gracieuze acrobatenleerlingen springen uitgelaten in het rond. Een lust voor het oog. Onvermoeibaar in het oefenen van hun behendigheid in speelse sprongen, leren ze zo doende om in tijden van nood te ontkomen aan de altijd op de loer liggende roofdieren. Behalve van hun snelheid moeten ze het bij gevaar hebben van hun wendbaarheid en behendigheid. ‘Zij zijn immers een lopend buffet voor leeuwen en panters’ merkt Marjo enigszins ontluisterend maar zeer realistisch op.
In mijn overpeinzingen bij het Krugerpark realiseer ik me in een klap de realiteit: de natuur is onverbiddelijk wreed en het park is niet gediend met Micky Mouse als jachtopziener. Net zo min zijn Disney-sentimenten het handelsmerk van een wildpark als dit. Het Krugerpark is er weliswaar om van te genieten, maar het is geen pretpark dat uitsluitend bevolkt wordt door vertederende Bambi’s.
natuur is natuur
“De natuur maakt geen selfies, de natuur maalt niet om geld en de natuur vraag niet om je mening. De natuur is de natuur“, is een quote van National Geografic.
De mensenwereld er er een van cultuur. Toch heeft de mens in zijn ontwikkeling nog steeds een – vaak vergeten – link met zijn natuurlijke oorsprong. Waar de natuur altijd willekeurig in beweging lijkt, gebruikt de mens zijn brein om plannen en keuzes te maken. Het dier vecht, vlucht en vermenigvuldigt zich. De mens blikt terug en kijkt vooruit, waarmee hij geschiedenis ‘maakt’ en daarvan leert …. zou je denken. De mens stapelt inderdaad kennis op en staat wat dat betreft vooral op de schouders van zijn voorouders. Maar anderzijds waar dieren feilloos op de omgeving reageren en op de hun aangeboren instincten voortleven, kan juist het rationele brein de mensheid behoorlijk op het verkeerde been zetten. Zonder rekening te houden met de omringende wereld – waar de mens zelf deel van uitmaakt – en zonder moreel kompas degradeert het mensdom tot een vechtende, vluchtende en zichzelf vernietigende massa. Frans de Waal toont aan dat de scheidslijn tussen mens en dier dunner is dan we geneigd zijn te denken. Te meer omdat hoger ontwikkelde dieren zoals olifanten ook hoger ontwikkelde sociale omgangsvormen hebben. Zij kunnen in sympathie met hun soortgenoten samenleven en hun medeleven aan soortgenoten in nood betonen. Waar dieren gebonden zijn aan hun instincten, kunnen mensen hun vrijheid ontwikkelen, maar kunnen daarin ook juist ontsporen.
Een ongeëvenaard voorbeeld van meeleven bij dieren is en blijft de wereldberoemde opname van de Battle of Kruger. Het YouTube filmpje is al meer dan 75 miljoen! keer bekeken. Het brengt prachtig in beeld brengt hoe een kudde buffels een jong buffeltje niet in de steek laat wanneer het aangevallen wordt door een groep leeuwinnen.
Juist omdat de natuur haar eigen gang gaat is er de mensheid alles aan gelegen om de wetten en wetmatigheden van die natuur te ontrafelen. Onze hedendaagse wetenschap is het voortdurende project van deze gezonde nieuwsgierigheid. Lange tijd hebben wetenschappers zich met de wetten van de kosmos en allerlei natuurfenomenen beziggehouden, zonder rekenschap af te leggen van hun eigen invloed op datgene wat zij bestudeerden. Sinds kort groeit het bewustzijn dat de mensheid niet alleen op de wereld leeft en deelneemt aan de natuur, maar ook dat zij zelf daar onderdeel van is. Het morele besef van rentmeesterschap is geen vrijbrief om die wereld ongestraft te exploiteren en uit te buiten. Behoud van biodiversiteit is geen vrije tijdsbesteding meer; het is een dure levensles geworden. Duurzaamheid is een levensnoodzaak.
natuur als bron van cultuur
Dient de mens zichzelf niet door de natuur te dienen? Keer op keer blijkt de natuur verrassingen in petto te hebben. Niet alleen sociaal diergedrag, ook overlevingsmogelijkheden in de meest extreme omstandigheden roepen verbazing op. Steeds weer blijkt de natuur het aanmatigende menselijk brein uit te dagen en te tarten met betoverende en ongelofelijke fenomenen in de dieren- en plantenwereld. Van de toppen van immense regenwouden, waar zich, tot voor kort voor onmogelijk gehouden biotopen ophouden tot op de duistere bodems van onmetelijke oceanen waar talloze nog ongekende levensvormen – met of zonder zuurstof – schier ontoegankelijke werelden vormen. De natuur herbergt in het verborgene onwaarschijnlijke schatten waar de mens nauwelijks een voorstelling van kan maken of zelfs domweg geen weet van heeft. Zo vormt de natuur met haar onuitputtelijke bron van intelligente kennis een ongekende uitdaging. Schatten, die zich in eerste instantie slechts laten onthullen vanuit een grondhouding van verwondering en bewondering. Geheimen, die zich laten ontsluieren op basis van behoedzaam ontzag. Die overpeinzingen bij het Krugerpark vragen om een praktisch perspectief.
Hoe delicaat en kwetsbaar de balans in de natuur is blijkt uit verhaal dat Marjo me ooit vertelde. In de beginjaren van het Krugerpark als natuurreservaat werd juist de aanwezigheid van een gezonde populatie olifanten erg op prijs gesteld om de nieuwe ‘camera-toeristen’ naar het park te trekken. Er had een omslag in het type bezoekers plaatsgevonden; safarigangers die hun moedig en avontuurlijk gedrag ten toon wilden stellen door met een trofee in de vorm van slagtanden van een olifant of een leeuwenhuid thuis te komen veranderden in fotograferende toeristen. Geweren werden vervangen door camera’s.
ingrijpen in de natuur
Het park werd toentertijd, net als nu, ook regelmatig getroffen door periodes van droogte. Om te voorkomen dat er teveel dieren het slachtoffer zouden worden van die droogte, werden her en der waterputten geslagen. Grote ronde betonbekkens, waarin het grondwater met milieuvriendelijke windmolens opgepompt wordt. Aanvankelijk hadden de bassins een rand van een meter hoog. Maar omdat daar soms zebra’s en andere kleinere hoefdieren in terecht kwamen en verdronken omdat ze er niet meer uit konden komen, werden de randen twee tot drie meter opgehoogd. Nu kunnen alleen nog de ( volwassen ) olifanten uit deze kunstmatige waterbronnen drinken. Wat men zich met de bouw niet realiseerde is dat de olifanten er zo aan gewend raakten dat zij de natuurlijke poelen en waterplassen zijn gaan mijden. Duidelijk is op bijgaande foto te zien dat zij bij voorkeur uit de betonnen badkuip slurpen en ondertussen het natuurlijke kreekje laten voor wat het is. Het gemak dient kennelijk niet alleen de mens. Wat blijkt? Jaren later is de olifantenpopulatie zo onstuimig gegroeid dat het aantal olifanten een serieus probleem vormt voor de vegetatie. Sommige delen van het natuurreservaat rond Punda Maria zijn nu afgezet met schrikdraad om olifanten te weren. Hun enorme eetlust vormt een regelrechte bedreiging voor de groenvariëteit in het landschap.
balans tussen natuur en cultuur
Zo stelt natuurbehoud de mens steeds voor nieuwe vragen en problemen, waar antwoorden en oplossingen voor gezocht moeten worden. Waarbij de vraag zich aandient of de natuur haar delicate balans wel in stand kan houden, wanneer de mens – met de beste bedoeling – ingrijpt? Tijdelijke oplossingen kunnen op lange termijn voor problemen zorgen. Het gezegde ‘Wie wind zaait, zal storm oogsten’ komt bij me op. Ik betwijfel of het hier echt toepasbaar is, maar ik vind het wel een mooie tegeltjesspreuk. Tegeltjeswijsheden hebben een merkwaardige eigenschap: ze slaan ‘nergens’ op, maar zijn tegelijkertijd ook ‘altijd’ toepasbaar. Het is mijns inziens een verwijzing naar de feilbaarheid van het menselijke brein om problemen op te lossen; een goed bedacht plan pakt vaak anders uit dan gepland is. U kunt ermee doen wat u wilt. Ook gewoon in de wind slaan dus.
P.s.
Graag wil ik bij deze overpeinzingen bij het Krugerpark van de gelegenheid gebruik maken om een ‘uitglijder’ uit de vorige blogaflevering te corrigeren. Trouwe blogvolger Gerard Kaal wees me erop dat hyena’s en wilde honden twee verschillende diersoorten zijn. Het is inmiddels rechtgezet in de blogaflevering. Bedankt voor je opmerking, Gerard.
Hennie van der Pol ben ik ook dankbaarheid verschuldigd. Haar nimmer aflatende moeite om steeds de blog vóór publicatie op spellingfouten en taalgebruik te controleren behoedt me ervoor als taalbarbaar aangezien te worden.