Shosholoza Meyl Railways
Shosholoza Meyl Railways promoot de treinreis met 16 tussenstops van Kaapstad naar Johannesburg als een sensationele tocht van ruim 27 uur door het fantastische Zuid-Afrikaanse natuurschoon.
De treintrip – toeristenklasse met een 2-persoons-slaapwagon – heb ik thuis in de huiskamer zonder veel problemen on-line kunnen boeken. De reis dient wel enkele dagen voor vertrek gereserveerd en bevestigd te worden. Alles is digitaal geregeld, nu alleen nog even afwachten of het ook allemaal analoog gaat werken.
Op het centrale treinstation in Kaapstad ontvang ik na het overleggen van het reserveringsnummer en een identiteitsdocument aan het loket van Shosholoza mijn treinticket. Ever verderop zie ik – tot mijn grote grote geruststelling – keurig mijn naam op een lijst staan met het wagonnummer erbij. Ik ben ruimschoots op tijd en heb er zin in om me op ijzeren wielen passief door een onmetelijk landschappelijk schoon te laten glijden. De trein vertrekt om 10.00 uur stipt. De reisgenoot met wie ik de cabine deel stelt zich voor als Victor. Hij bouwt keukens en slaapkamers, komt uit Kaapstad en is onderweg voor een job zo’n 200 km. ten noorden van Johannesburg. Hij vertelt me dat het gebruikelijk is dat de trein met enige uren vertraging in Jo’burg aankomt. Meestal zijn er onderweg koperen of aluminium leidingen gestolen en kan het 3 tot 5 uur duren voordat die hersteld zijn en de trein door kan rijden. Er is een aardige restauratiewagon. Aan het begin van de avond wordt voor 4 euro mijn bed opgemaakt en van frisse lakens voorzien. Ik maak me dan ook niet zoveel zorgen over enkele uren vertraging. Het is tenslotte vakantie en voel me ‘Shosholoza’. Shosholoza betekent zoveel als ‘ga voorwaarts‘ of ‘maak plaats voor de volgende man‘ en is de titel van een traditioneel Afrikaans volkslied. Zo heeft het de naam gegeven aan de lange-afstandstrein van Shozoloza Meyl.
Karoo
Photo by Charles Jorgensen, National Geographic Your Shot
Caspar Groenewald is de bijzonder spraakzame treinconducteur, die me vertelt dat treinnummer 17007 maar liefst 16 wagons telt en zo’n 24 man personeel in dienst heeft inclusief hemzelf. Enthousiast vertelt hij dat hij op 16 januari 1976 zijn carrière bij Shosholoza startte in de catering. Later promoveert hij tot een betrekking bij ticket-sales en 30 november 2016 gaat als manager met pensioen. Tijdens zijn 40-jarige loopbaan heeft hij steeds op hetzelfde treintraject tussen Kaapstad en Johannesburg gereisd. Hij vertelt als een bevlogen reisgids dat de trein in de loop van de middag door de Karoo trekt. Dit gebied is een enorm uitgestrekte boomloze halfwoestijn die duizenden springbokken herbergt. Het open landschap leent zich uitstekend om allerlei grote groepen antilopesoorten op een flinke afstand in het oog te krijgen. Het gebied is ook bekend vanwege de rijke fossiele vondsten uit het Perm-tijdperk. Hier bevinden zich Het Karoo National Park en het Nationaal Park Augrabies. In dit laatste park is men al enige tijd bezig een gezonde en vooral ook levensvatbare populatie van de zo bedreigde zwarte neushoorn weer op te bouwen.
in gesprek met een ‘kleurling’
Wanneer ik Victor vraag naar zijn ervaringen uit de tijd van de apartheid, raken we in een interessant gesprek verwikkeld. De rassenscheiding bestond uit ‘blanken’ en ‘ niet-blanken’. De niet-blanken werden weer onderling onderscheiden in ‘zwarten’, ‘kleurlingen’ en ‘Indiërs’. Indertijd zat hij in het onderwijs en als ‘kleurling’ zat hij in het verzet tegen apartheid. Hij stond op de zogenaamde hit-lijst. Dat wil zeggen hij werd in de gaten gehouden, kon opgepakt worden en ‘verdwijnen’ zonder enige verdere informatie. Ook zijn vrouw, drie zonen en dochter liepen gevaar opgepakt en ‘ondervraagd’ te worden. “Tijdens de apartheid was alles beter,” zegt hij tot mijn verbazing. Onderwijs, gezondheidszorg en openbaar vervoer was probleemloos goed geregeld. Onderwijs was gratis. Ziekenhuizen hadden een heel goede reputatie. Victor herinnert me aan de wereldfaam die Het Groote Schuur-Hospitaal van Kaapstad indertijd had, waar dr. Christian Barnard in 1967 de eerste open harttransplantatie uitvoerde.
apartheid, een hot item
“Waarom zat je in het verzet?” “Apartheid was moreel verwerpelijk. Het was een strijd om mensenrechten. Nu zitten we in een situatie waarin de ‘niet-blanken’ en met name de ‘zwarten’ positief gediscrimineerd worden. Er worden geen ‘blanken’ aangenomen en soms worden ‘blanken’ ontslagen om ‘zwarten’ in dienst te nemen, niet vanwege hun vaardigheden, kennis of kunde maar vanwege hun huidskleur. Dat is weer opnieuw discriminatie. Overheidsinstellingen missen efficiëntie en het ontbreekt aan kwalitatieve dienstverlening. De trein waarin we nu zitten heeft tijdens de apartheid nooit van die urenlange vertragingen gekend. Nu gebeurt dat om de haverklap.”
“Ik vind dat ik als toerist eenvoudig in dit land kan reizen, veilig en zonder problemen”, zeg ik. “Economisch gaat het momenteel niet goed in Zuid-Afrika. Corruptie en criminaliteit worden niet of onvoldoende aangepakt. De politie moet in Johannesburg met 5 man tegelijk patrouilleren, waar voorheen 2 man voldoende was. Omdat op klaarlichte dag politiebureaus worden overvallen en wapens uit de burelen gestolen worden, moeten particuliere security-bedrijven worden ingehuurd.” “Het valt mij niet op,” reageer ik. “Jij komt uitsluitend op ‘veilig terrein’, waar veel veiligheidsbeamten worden ingezet, maar loop niet alleen 1 of 2 km. buiten het centrale treinstation van Johannesburg want dan je wordt beroofd.” “Uiteindelijk is de overgang van apartheid naar democratie toch geweldloos verlopen,” probeer ik nog positief. “Toen de apartheid werd opgeheven, heb ik mijn baan in het onderwijs opgezegd. Er was geen waarborg meer voor kwalitatief onderwijs. En die geweldloosheid is te danken aan de laatste blanke regering, die afstand gedaan heeft van de apartheidspolitiek. Het ANC kwam aan de macht in de politiek met Nelson Mandela als eerste zwarte president. Hij had na 27 jaar gevangenschap het contact met de politiek verloren en niet de bekwaamheid om het land te leiden.”
treinvertraging
treinstation van Beaufort-Wes
Op het 8ste tussenstation – Beaufort-Wes – blijft de trein rond 19.00 uur in de avond onverwacht lang staan. Een vertraging op dit traject is niet ongewoon, hoor ik van Victor. Maar langzaam wordt het duidelijk dat het deze keer behoorlijk ernst is. Verder op het spoortraject blijkt er een trein ontspoord te zijn. Hierdoor wordt het baanvak in twee richtingen geblokkeerd. “Dit kan nog uren duren voordat er een oplossing in zicht komt, als er überhaupt een oplossing komt,” mompelt Victor. Op het perron van Beaufort-Wes wordt gesproken over 8 uur en over 12 uur oponthoud. Merkwaardig genoeg blijkt er niemand erg van ondersteboven.
Het luxe paradepaardje van Shosholoza, de Blue Train, is al teruggereden naar Kaapstad. Degenen die het geluk en het geld hadden hiermee te reizen kunnen rekenen op een schadevergoeding voor het geleden ongerief. In de toeristenklasse waar ik mee reis is daar geen sprake van. “Dit bedoel ik nou,” zegt Victor “er is gewoon geen vakmanschap meer om dit doeltreffend en snel op te lossen. Dit zou in de tijd van apartheid niet zijn voorgekomen, dan was het binnen een of twee uur opgelost.” Ik denk aan blaadjes op de rails bij de Nederlandse Spoorwegen en aan ProRail, maar bij deze omstandigheden houd ik wijselijk mijn mond.
Rond middernacht komt er een melding dat de bus die van Kaapstad op weg is naar Johannesburg zo’n 30 mensen kan meenemen. Victor en ik krijgen de gelegenheid in te stappen. Twaalf uur later komen we in Johannesburg aan, uiteindelijk nog 2 uur eerder dan wanneer we die afstand met de trein hadden afgelegd. Zo krijgt Johan Cruijff nog gelijk met: Ieder nadeel heb z’n voordeel.